Carta de Montarbu, po unu movimentu linguìsticu unitàriu

Retzimus e publicamus sa Carta de Montarbu, unu manifestu de polìtica linguìstica firmadu dae sòtzios e sìngulos ativistas linguìsticos.


Concas a unu movimentu linguìsticu mannu e unitàriu

Sterrina

Sa debbata aingíriu de su sardu est sighendi de unus cincuant’annus. In custus’annus eus bistu e inténdiu parris de dónnia genia, oindí sa guarnissa de is leis est arrapresentada de sa lei 482 de su stadu italianu e de sa lei 22 de sa RAS chi trabballant apari. Custa guarnissa est perou s’arrésumini de una debbata internatzionali prus manna chi nosi at intrau in d-una simana noa. Eus lassau s’ultra natzionalismu arrapresentau de is stadus natzioni de su ‘700 e imoi seus in s’arrexonamentu de “minoria linguìstica”, chi no nosi praxit mancu po nudda, ma chi comentisisiat, arrapresentat un’amelloramentu po is comunidadis che a sa sarda. S’amelloramentu, a dolu mannu, no at pirmítiu perou a su sardu e, a àteras línguas che a sa nosta, de ddui porri lompi a sa própiu dinnidadi de sa língua de su stadu, chi po nosus est s’italianu e seus in su tretu chi sa debbata etotu est sminguendi fintzas a si spaciai dessudotu.

De sa Sardìnnia

In su 1978 intrat a su Consillu Regionali una lei de initziativa populari asuba de su bilinguismu perfetu. In su “Comitadu pro sa limba” Cicitu Màsala fiat su presidenti. Custa parti de is studiaus sardus iat coberau 13.723 firmas, pinnicadas apari ande totu is comunus de sa Sardìnnia. In su 1978 su movimentu populari de is deretus linguìsticus de is sardus nci lompit fintzas a su cùcuru prus artu de sa stória cosa sua. Tocat a nai chi Simon Mossa iat aténdiu puru a sa faina de unu Partidu Sardu annoau e duncas de una polìtica sardista etotu annoada cun su faimentu de su stadudu de indipendéntzia.

Mancai lómpiu a custu cùcuru su Comitadu no arrennescit a ndi scabbulli una bíncida de totu is atropéllius chi ndi bessint a pillu de sa debbata asuba de sa lei in Consillu Regionali. Giuanni Lilliu chi in cuddus annus fiat su presidi in sa facurtadi de Líteras de s’Universidadi de Casteddu, in d-un’interbista iat nau “…innoi s’ intendit fragu de manetas…”. Custu sceti po cumprendi it’arratza de avolutu si ndi fiat pesau. De cuddu cúcuru, oindí, seus torra a peis de monti.

De s’Europa moderna

Chi imbucais a su giassu de ELEN s’assótziu europeu chi amparat is Línguas de Logu, o bosi ligeis s’interbista a su segretàriu generali suu, bosi ndi acatais chi is Línguas de Logu in totu Europa funt batallendi, a totu aguantai contras de s’assimiladura linguística, àstula bogada de custa sociedadi neolibberista chi est faendidhi de mama e nosi bolit totus agualis . Chistionant e batallant, cun manifestadas mannas, po is “scolas fitianas” (scuole immersive) e po sa “co-uficialidadi”. In Sardínnia totu frimu est. De diora. Chi pigaus is primus líbburus asuba de “minorias linguísticas” in Itàlia (custa espressada tocat a dha mudai cun “Línguas de Logu”) a su sardu no dd’arremonant giai mai.

De sa Sardìnnia moderna

De su pagu chi eus scritu eus cumpréndiu chi su movimentu populari esistiat in Sardínnia. In Europa esistit e batallat ancora. Sa crònaca si contat de is manifestadas aingíriu in is comunidadis de su Logu europeas, abbitadas de millenas de militantis. Oindí in Sardínnia unu movimentu linguísticu, fartat? S’arrespusta est ca EJA.

Ddoi at centenas, millenas de personis chi s’iant a bolli pinnicai apari in d-unu movimentu linguísticu unitàriu, prurali, líbberu e chi impunnat a su primori in sa sociedadi sarda? Torra ca EJA.

Intzandus poita est chi no s’acrarit e, mescamenti, bosatrus chi seis ligendi custas arrigas, poita est chi no ddu strantaxeus?

Nosus bieus dus barrancas prus mannus, chi depint mudai acoitu in dus impinnus. Su primu est ca chini pigat a coru su sardu no oberit is sentidus a sa militàntzia personali e política. Chi ddu faiat invecis mudàt totu e allestru puru. Su sigundu barrancu est ca, a nai sa biridadi, nisciunu partidu políticu “mannu” presenti in Sardínnia ddu pigat a coru su sardu. No dd’at ancora amostau su Psd’Az de dus annus e mesu a oi cun sa presidéntzia de Solinas, ma nimancu is àterus.

Arremonendi torra su primu puntu, s’impinnu podit essi craru e apretosu: donniunu bivat desei s’amori suu po su sardu, a solu puru, che militàntzia individuali, personali e polìtica.

Arremonendi torra su sigundu puntu invecis, acetotu s’impinnu est craru, ma no est fàcili a fai: apoderai sceti is fortzas políticas chi s’ant a pigai a coddu is fainas de fai aingíriu de sa língua sarda.

Un’arresúmini sériu, asseliau e chi faiat scentíficu, asuba de sa política linguística de bint’annus a oi, chi eus averiguau puru chi no at funtzionau, no depit strobbai a su strantaxamentu lestru, de unu movimentu linguísticu mannu, chi cuntzertit de política ma bivendidda de parti de aínturu, chena de ndi sunfriri bessendindi tzeracu.

Ita si podit e si depit fai? Is puntus de sa Carta de Mont’Arbu

– Arreconnosciaus s’apretu de unu movimentu linguísticu mannu incrusivu, prurali, chi s’arreconnoscat in su fai, chi bivat sa sociedadi e in sa sociedadi si sbodhichit;

– A chini est in su movimentu linguísticu, e totu is chi trabballant a s’audeterminatzioni de sa Sardínnia depiant essi aínturu, studit su sardu;

– Chistioneus su sardu, si fatzat una “mudadura de s’italianu”;

– Fatzaus fainas de “militàntzia linguística” apariciadas comenti si spetat e abbitadas;

– Chistioneus su sardu a is giòvunas e a is giòvunus;

– Acabbusseus sa vida nosta in su sardu, in sa scola, in is logus de trabballu, in is média, in su spréviu. Oindí gi fait;

– Sciobereus dónnia cuatru mesis una dí de s’atobiai “Sa dí de su Movimentu Linguísticu de su Sardu”, aundi fatzaus s’arresúmini de is fainas nostas e dónnia annu annoeus s’impunna de is fainas de custu comitau cunforma a is arresurtaus chi eus acurtu a callai.

Oindí gi fait. Oindí teneus is leis, is amostus internatzionalis, stúdius scentíficus e unu niaxi de àteras ainas chi in su 1978 Cicitu Màsala e Giuanni Lilliu no teniant. Issus ant trabballau po arribbai a su “Comitadu” totus impari. Nosu, totus impari, depeus trabballai po su primori de su Movimentu Linguísticu e de is deretus de is sardus in sa sociedadi sarda, scientis de depi cumbati puru cun is sardus chi ancora no ant cumpréndiu s’importu de custa batalla. Nosi abetat una caminera longa e su tempus spacendi est, ma chi no dda pigaus imoi, custa caminera, no dd’eus a pigai mai prus.

Assòtzius chi ant firmau sa “Carta de Montarbu”

Babel Film Festival (ELEN)

Bia – Bilinguismu in Aristanis

CAMPOS – Associazione Coordinamento delle Arti Musicali e Poetiche di Tradizione Orale della Sardegna

Consulta de su sardu de Sardara

Lìngua Bia

Movidì

Sardware

Acadèmia de su sardu

Sìngulus

Annarosa Cardia, maista

Isabella Tore, maista

IMPORTANTI

Sa Carta de Montarbu est oberta a totus is chi funt diacòrdiu cun su chi eus scritu. Scriei a infonlinguabia@gmail.com po ndi sciri de prus e po donai unu manu de agiudu. 

COMUNICATO STAMPA DI LINGUA BIA

Carta di Montarbu – le associazioni che si occupano di lingua sarda si uniscono

Nei giorni scorsi otto associazioni che si occupano di sardo hanno siglato la Carta di Montarbu, che è aperta a nuove adesioni, sia di associazioni che di singoli. 

Le prime aderenti sono Babel Film Festival, che appartiene all’associazione europea più importante sul tema, ELEN, Bia – Bilinguismu in Aristanis, CAMPOS – Associazione Coordinamento delle Arti Musicali e Poetiche di Tradizione Orale della Sardegna, la Consulta de su sardu de Sardara, Lìngua Bia, Movidì, Sardware, Acadèmia de su sardu. Tra le prime adesioni individuali si segnalano le docenti Annarosa Corda e Isabella Tore, molto impegnato per il sardo nella scuola. 

L’obiettivo della Carta di Montarbu è costituire un movimento linguistico di massa, plurale, che si riconosca nel fare e nell’impegno personale, familiare e quotidiano per utilizzo del sardo, che viva nella società e nella società si impegni a parlare e studiare il sardo. 

Mentre in tutta Europa le “lingue territoriali” (lingue minoritarie è un termine razzista che rifiutiamo) sono impegnate a realizzare scuole immersive ed azioni di massa concrete per realizzare un diritto umano fondamentale (parlare la lingua di un luogo) in Sardegna ci sono centinaia, migliaia di persone che si possono mettere insieme per realizzare gli stessi obiettivi. 

L’intento della “Carta di Montarbu” è questo. Da una parte, riconoscere nella militanza individuale, personale e politica per il sardo l’unico modo per realizzare quell’amore per la lingua sarda che, a parole, moltissimi esprimono. Dall’altra, creare una massa critica sufficiente a realizzare quanto pretendiamo. 

Invitiamo tutte le sarde e tutti i sardi, tutte le associazioni, culturali e non, ad unirsi con noi in questo impegno e ragionamento, che vogliamo aperto, inclusivo e costruttivo. Oggi le conoscenze ci permettono passi in avanti sino a qualche decennio fa impensabili, e vogliamo/dobbiamo cogliere questa opportunità.

Artìculu prus bètzu“La battaglia comunicativa è già vinta”. Intervista a Marcel Mauri, vicepresidente di Òmnium Cultural
Ateru artìculuQuilo Sa Razza: “L’arte indipendente sarda deve tornare a respirare e a prendere posizione”